ACT in Systeemtherapie: doen wat werkt in gezinnen – gastblog door Denise Matthijssen

eerste-afbeelding

Deze blog gaat over hoe je ACT en systeemtherapie (vlot) met elkaar kan combineren.

 

Wanneer kan je ACT in Systeemtherapie gebruiken?

Je kan ACT toepassen om verandering te brengen in relaties waarin men met elkaar is vastgelopen in zich herhalende patronen op elkaar reageren. ACT kan gebruikt worden voor verandering binnen de partnerrelatie maar ook ten bate van de omgang en samenwerking in gezinnen. Bijvoorbeeld in gezinnen waar veel conflicten zijn of er problemen zijn over de ontwikkeling van de kinderen.

Hoe kan je ACT in Systeemtherapie gebruiken?

Je kan kiezen voor een methodische opzet van de gesprekken door een werkboek te gebruiken. Hiermee kunnen cliënten zich op een gestructureerde manier ook buiten de gesprekken met de inhoud van de therapie bezig houden. Je kan ook voor een meer vrije en geïmproviseerde aanpak kiezen.

Een casus

‘Daar gaan we weer! Ik kan het ook nooit goed doen’ dacht Bram als hij weer eens ruzie had met zijn vader. ‘We halen echt het slechtste in elkaar naar boven’, was de overtuiging van vader. ‘Er moet iets gebeuren, het lukt ons niet meer, verzuchtte moeder.

Alle drie hadden ze last van de manier waarop ze met elkaar omgingen. Ze twijfelde of het hen wel zou lukken om hun contact te veranderen. Toen ik kennis maakte met Bram en zijn gezin, wist ik ook nog niet of en hoe ik hen hierbij kon helpen. Ik voelde me onzeker hoe ik iets zou kunnen veranderen aan de vaste overtuigingen die allen over zichzelf en elkaar hadden. Gesterkt door de ervaringen die ik had met ACT in de ouderbegeleiding, de steun van collega’s en met de bereidheid mijn onzekerheden te verdragen ben ik de therapie gestart. In deze blog beschrijf ik, hoe ACT in het gezin van Bram is gebruikt. In de therapie heb ik gebruik gemaakt van werkboek ‘Samen ACTief in je gezin’ (2015) wat ik samen met Denise Bodden heb geschreven. Een aantal stappen die het gezin hiermee doorloopt zullen hier worden beschreven.

Wat is jullie wens?

Om een gezamenlijke koers te vinden, heb ik met Bram en ouders geïnventariseerd wat hun individuele en gezamenlijke wensen waren. Bram had een rijtje duidelijke wensen. Ouder waren hierover verrast toen we deze bespraken. Bram wilde graag zelf zijn eigen “fouten” kunnen maken in het vinden van oplossingen voor zijn stemmings- en schoolproblemen. Ook wenste hij dat zijn vader minder kritisch naar hem zou zijn en moeder niet alles voor hem zou oplossen. Ouders wilden dat Bram beter in zijn vel zou zitten en hij meer zelfvertrouwen zou ervaren. Gezamenlijke doel van Bram en ouders was: samenwerken aan meer zelfstandigheid van Bram m.b.t. het ondernemen van activiteiten. Daarnaast wilde vader en Bram ook weer leuke activiteiten met elkaar ondernemen.

 

tweede-afbeelding

Wat zit jullie nog in de weg?

Tussen vader en Bram was een hardnekkige patronen gegroeid van aanvallen (vader) en terugtrekken (Bram). Tussen Bram en vader waren dagelijks aanvaringen en er was afstand gegroeid in hun contact. Moeder probeerde Bram te behoeden voor kritiek van vader door dingen van hem over te nemen en hem te beschermen. Bram neigde naar gemakzuchtigheid en deed geen ervaring meer op in het regelen van zijn zaken voor school en vrije tijd. Tussen ouders waren veel spanningen over de manier waarop ze Bram wilde begeleiden. Moeder had kritiek op de manier waarop vader Bram aansprak en vader had kritiek op de manier waarop moeder alles voor Bram oploste.

Vast in de automatische piloot?

Aan de hand van werkbladen met voorbeelden en registratieopdrachten, hebben Bram en ouders hun eigen aandeel in deze patronen onderzocht en beschreven. Bram trok zich terug en bleef activiteiten vermijden omdat hij wilde voorkomen dat hij zich voelde falen (experientiele vermijding) en was er van overtuigd dat hij zijn vader teleurstelde (fusie). Verder betrok Bram de spanningen tussen zijn ouder volledig op zichzelf. Zijn zussen (12 en 14 jaar) deden het op school immers goed, ze hadden beide fijne vriendinnen en een bijbaantje/leuke hobby’s. Vader was ervan overtuigd dat het aan hem lag dat hij Bram niet kon helpen (f), kon zijn machteloosheid niet verdragen en moest kritisch en sturend zijn (ev.). Moeder had de overtuiging een slechte ouder te zijn als ze Bram niet zou helpen (f). Dat maakte dat ook zij wel in actie “moest” komen.

Experiment uitvoeren en registreren

Bram en ouders zijn toen een experiment aangegaan waarin Bram zou kunnen uittesten om meer initiatieven te nemen en actiever te zijn. Om ieders gedrag in dit Experiment concreet te maken bespraken we ieders rol. Bram zou in de rol van ‘kleine zelfstandige’ oefenen met meer zelfstandig gedrag: zelf dingen uitzoeken, steun van vrienden opzoeken en aan ouders zijn plannen laten weten. Ouders zouden als coach en luisterend oor wel beschikbaar zijn als steun en indien nodig voor advies, maar alleen als Bram hen daarvoor zelf zou opzoeken. Met de ouders heb ik een aantal keer individueel gewerkt aan het bevorderen van vaardigheden in defusie van gedachten over zichzelf als falende/tekortschieten de ouder. Aan de hand van de metafoor de bal onder water duwen, hebben Bram en ouders gewerkt aan het verminderen van controle strategieën. Na enige tijd groeide het vertrouwen in Bram en verliepen de interacties met meer warmte en betrokkenheid, wat de stemming van Bram ten goede kwam en ouders deed ontspannen.

 

derde-afbeelding

Blijven doen wat werkt                                                                          

Om de veranderingen in gedrag te bestendigen hebben we besproken wat ieder zou blijven doen. Bram koos er voor om zelf dingen te blijven uitzoeken en regelen. Ouders kozen er voor om hem minder ‘op zijn nek te zitten’ met kritiek en goedbedoelde adviezen. Bram deed hierdoor de ervaring dat hij tevreden kon zijn over zichzelf en dat hij zichzelf kon redde (terwijl ouders wel betrokken bleven). Vader en Bram gingen meer leuke dingen doen samen weer series kijken en hardlopen.

Mijn rol in dit gezin heeft zich vooral gericht op:

  • Steeds weer checken of beschreven gedrag werkzaam was voor de waarden die ze wilde naleven en de wensen voor verandering die zij hadden.
  • Observeren van en defuseren van zelfbeelden en overtuigingen over zichzelf en elkaar.
  • Het doorvragen naar en stilstaan bij onderliggende gevoelens (de angst te falen/elkaar teleur te stellen) die voor allen (en ook voor mij) lastig waren om te hanteren zonder er controle over proberen te houden door ofwel vermijdend/dwingend te gaan reageren.

Ik heb mijn eigen vermijdende neiging ‘overwonnen’ door juist wel contact te maken met onderliggende gevoelens van machteloosheid en te focussen op defusie van gedachten te falen. Intervisie met collega’s waarbij het bespreken van de dynamiek in het gezin en het effect hiervan op mij, was hierbij essentieel voor mij!

Zelf aan de slag met ACT in systeemtherapie?

Wanneer je meer informatie wilt over hoe je ACT in systeemtherapie kan gebruiken en je wilt hier ervaring in opdoen kan je voor training terecht bij:

Denise Matthijssen mail@denisematthijssen.nl

zie ook haar Facebookpagina https://www.facebook.com/Samen-actief-in-je-gezin-221935821574023/

Annick Seys: annick@allegre.be of www.allegre.be

Illustraties in deze blog zijn van de hand van Marcel Jurriens.